Układ zbiorowy pracy to porozumienie, zawierane pomiędzy pracodawcami lub organizacjami pracodawców a związkiem lub związkami zawodowymi. Układy te nie są w Polsce tak popularne jak w krajach Europy Zachodniej. Ma to swoje źródło w rozbudowanym Kodeksie Pracy, który w naszym kraju nie daje dużego pola do negocjacji warunków umowy między pracodawcą i pracownikiem. Jeśli planujesz wyjazd do pracy za granicą zapoznaj się z naszym przewodnikiem, by lepiej zrozumieć regulacje, które będą Ciebie dotyczyć.

Jakie zapisy znajdziesz w układzie zbiorowym?

Treść układu zbiorowego pracy stanowią szczegóły dotyczące warunków pracy. W nim też w szerszy sposób określa się przywileje i obowiązki pracownicze uregulowane przez powszechnie obowiązujący kodeks lub inne przepisy.

Układ zbiorowy może także określać inne – nie uregulowane przez przepisy prawa pracy – aspekty relacji pracownik-pracodawca. Taki dokument stanowi podstawę ustaleń podczas sporządzania indywidualnych umów o pracę oraz umożliwia dochodzenie roszczeń w tym zakresie.

Co najczęściej podlega regulacji w układzie zbiorowym pracy?

• wynagrodzenie
• dodatki do podstawowego wynagrodzenia za pracę w niedzielę i święta, za pracę w godzinach nocnych lub za pracę w godzinach nadliczbowych,
• wymiar czasu pracy oraz godzinowy rozkład pracy w tygodniu,
• zasady skrócenia wymiaru czasu pracy,
• przerwy w pracy,
• regulacje dotyczące urlopu,
• dodatkowe świadczenia dla pracownika i jego rodziny,
• terminy wypowiedzeń.

Zakres obowiązywania układu zbiorowego

Układy zbiorowe mogą być podpisywane na szczeblu ogólnokrajowym, ale też organizacje pracowników mogą wraz z pracodawcami spisać układ obowiązujący w danej branży, bądź nawet zakładzie pracy. Możemy mieć zatem do czynienia z kilkom układami pracy, które będą obowiązywać danego pracownika i pracodawcę.

Nigdy jednak układy pracy nie mogą zawierać przepisów mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy prawa pracy – jeśli tak się stanie, to bez względu na powstały zapis, zatrudnionego obowiązują bardziej korzystne dla niego reguły. Postanowienia zakładowego układu zbiorowego nie mogą być także mniej sprzyjające niż postanowienia układu ponadzakładowego – jeżeli taki układ obejmuje dane miejsce pracy.

Jak traktuje się układy zbiorowe w różnych krajach?

W Polsce układy zbiorowe są postrzegane jako źródło norm. Prawa pracowników i pracodawców regulowane są przez Kodeks Pracy. W Niemczech natomiast mamy do czynienia z mniej rozbudowanym Kodeksem Pracy, zawierane układy zbiorowe uzupełniają jego zawartość i stanowią również źródło prawa pracy. We Francji sprawa wygląda podobnie – państwo nie dostarcza obywatelom szczegółowych regulacji prawnych dot. relacji pracodawcy i pracownika.

Układy zbiorowe mają duże znaczenie dla stanowienia o warunkach współpracy – nie są jednak zaliczane do źródła prawa pracy. W Wielkiej Brytanii układ zbiorowy również postrzegany jest jako lista praw i obowiązków pracowniczych, ale nie przepisów (które są bardziej sztywne).